Historia
Aikido w swoich korzeniach sięga do bitewnych sztuk walki, takich jak kumi-uchi (tzw. bitewne sumo) i jujitsu. Są to dwa podstawowe kierunki walki wręcz, które na przestrzeni dziejów rozwijały się w Japonii, wzajemnie uzupełniały i przekształcały zyskując także wymiar filozoficzny i religijny mający swoje odbicie w kulturze i obyczajowości.
W czasie bitwy bardzo często dochodziło do gwałtownego zderzenia ciałem w ciało uzbrojonych w miecz lub długą lancę yari przeciwników. Starcie to wygrywał ten, który zdołał, po uprzednim wytrąceniu przeciwnika z równowagi zadać decydujący cios. Kumi-uchi – bitewne sumo pozwalało dobrze wyszkolonemu samurajowi rozstrzygnąć na swoją korzyść wynik gwałtownego, dynamicznego starcia. Ponieważ walka toczyła się o wytracenie przeciwnika z równowagi w sumo znacznie wcześniej niż w innych sztukach walki pojawiły się elementy zręcznościowe takie jak zejścia z linii, podcięcia, gwałtowne uniki, rzuty z obrotem.
W odróżnieniu od dzisiejszego, sportowego sumo w kumi-uchi stosowano ciosy pięścią i krawędzią dłoni, kopnięcia w krocze i staw kolanowy. Za pomocą szeregu dźwigni łamano łokcie, kręgosłupy, wywoływano zwichnięcia stawów.
Zarówno współczesne judo jak i szereg odmian jujitsu zaczerpnęły właśnie z sumo wiele fundamentalnych technik. W bitewnym zamieszaniu często dochodziło do utraty lancy yari, rzadziej miecza. Zdarzało się też odcięcie szczytowej części drzewca i osadzonego na nim ostrza. W takiej sytuacji umiejętność kontynuowania walki bez broni była jedyną drogą do ocalenia życia. Nie można jej było rozstrzygnąć tak jak w sumo poprzez gwałtowne starcie z uzbrojonym przeciwnikiem. Konieczna była odmienna strategia, której sednem było umiejętne wykorzystanie siły atakującego przeciwnika dla własnych potrzeb.
Jujitsu – drugi bitewny nurt walki wręcz, który rozwijał się odmiennie od sumo, powstał jako odpowiedź na specyficzne sytuacje w walce takie jak utrata broni. Kluczem do stworzenia jujitsu jako spójnego systemu, składającego się z szeregu technik zręcznościowych i dźwigni było wykorzystanie wiedzy medycznej na temat mechaniki stawów, znanych z akupunktury i akupresury wrażliwych i znaczących dla funkcjonowania organizmu punktów na ciele człowieka. W wielu szkołach, stylach dawnego jujitsu można znaleźć zalążki i elementy technik aikido.
Jednak za najbardziej związaną ze współczesnym aikido uznaje się szkołę Daito Aikijitsu stworzoną w IX wieku n.e. przez księcia Teijun, syna cesarza Seiwa. Szkoła ta w odróżnieniu od „plebejskiego” jujitsu, miała charakter elitarny i tajny, nauczana była tylko wśród najznaczniejszych samurajów. Za kontynuatorów tej szkoły uważa się Yoshiie Minamoto oraz jego brata Shinra Saburo Yoshimitsu.
Zgodnie z legendą Yoshimitsu zainspirowany widokiem pająka zręcznie zapędzającego dużego owada w swoją sieć, udoskonalił wiele technik, wykorzystując przy tym swoja wiedzę medyczną i znajomość anatomii. Drugi syn Yoshimitsu przeniósł się do Takeda, dał początek klanu o tym nazwisku. Aikijitsu było nauczane tylko wśród członków rodziny Takeda. Z klanu Takeda sztuka została przekazana w XVI wieku w podobny sposób do klanu Aizu, gdzie została nazwana Aizu Todome.
Równoległy rozwój jednej sztuki w izolowanych ośrodkach doprowadził do przekształcenia Aikijitsu w kilka odmian. Teoretyczne połączenie nastąpiło za sprawą doktryny „aiki in yo ho”, która sprawiła, że różne style zaczęto określać wspólną nazwą Oshikiushi. Po upadku szogunatu Japonia z średniowiecza dokonuje wielkiego skoku cywilizacyjno-kulturowego, wchodząc w 1868 roku na drogę przyśpieszonej rewolucji burżuazyjnej. W okresie restauracji zwanym erą Menji tradycyjne sztuki walki nie znajdują się w centrum zainteresowania, traktowane są raczej jako nieprzydatne w nowoczesnym świecie relikty przeszłości.
Właśnie w tym czasie sekretne techniki walki, kultywowane przez rody Takeda i Aizu wychodzą na światło dzienne. Kapłan kultu shinto-Saigo Tanomo Chikasama, który naucza Oshikiushi zyskuje nowego ucznia Sokaku Takedę. Takeda, wielki tradycjonalista i nonkonformista, a jednocześnie znakomity szermierz z powodu niewzruszonej postawy w obronie swoich poglądów, miał liczne kłopoty z policją, które nierzadko rozwiązywał przy pomocy miecza. Chikasama zdołał przekonać Takedę do porzucena szermierki na rzecz oshikiushi.
Takeda stworzył podwaliny nowej sztuki walki Daito-ryu, przekazując tajniki oshikiushi synowi Takimune, który otworzył swoją szkołę w Abashiri. Wcześniej jednak poznał je i twórczo wykorzystał Morihei Ueshiba. Niełatwo jest określić co w aikido jest osobistym wkładem Morihei Ueshiby, a co zasługą jego poprzedników.
Także filozoficzne podstawy aikido znajdują swoje źródła w szeregu dawniejszych koncepcji religijnych i etycznych. Niewątpliwie jednak osobisty udział Ueshiby w opracowaniu wielu nowych technik i rozwoju już istniejących, a przede wszystkim stworzeniu z nich spójnego, skodyfikowanego i oryginalnego systemu, pozwalają określać go mianem twórcy aikido w takiej postaci w jakiej ta wyrafinowana sztuka walki uprawiana jest współcześnie.